Evlilik, Türk Medeni Kanunu’na göre iki kişinin karşılıklı rızasıyla kurulan ve hukuki sonuçlar doğuran bir sözleşmedir. Ancak bazı durumlarda evlilik, baştan itibaren geçerli şekilde kurulmamış olabilir. Bu tür evlilikler, kanunen geçerli bir evlilik sayılmadığı için “evliliğin iptali davası” yoluyla ortadan kaldırılabilir.
Evliliğin iptali davası, klasik bir boşanma davasından farklıdır. Boşanma davasında geçerli bir evlilik hukuken sona erdirilirken, evliliğin iptali davasında baştan itibaren geçersiz bir evliliğin hiç kurulmamış sayılması istenir. Bu nedenle iptal davası, hem sonuçları hem de hukuki nitelikleri bakımından özel bir öneme sahiptir.
İptal davası yalnızca evlilikte irade sakatlığı, yasal engel veya kamu düzenine aykırılık gibi durumların varlığında açılabilir. Mahkeme, iptal kararı verdiğinde evlilik geçmişe etkili biçimde ortadan kalkar. Ancak bazı durumlarda, evlilik süresince doğmuş çocuklar “evlilik içi” sayılmaya devam eder.
Aşağıda evliliğin iptali davasının yasal dayanakları, iptal nedenleri, kimlerin dava açabileceği ve süreçte izlenecek adımlar ayrıntılı biçimde ele alınmıştır.
Evliliğin İptali Davasının Tanımı ve Hukuki Dayanağı
Evliliğin iptali, geçerli bir şekilde kurulmamış evliliğin mahkeme kararıyla ortadan kaldırılmasıdır. Türk Medeni Kanunu (TMK) bu konuyu 145 ila 160. maddeler arasında ayrıntılı biçimde düzenlemiştir.
Kanuna göre bir evlilik, evlenme koşulları yerine getirilmeden yapılmışsa veya evlenmeye engel teşkil eden bir durum mevcutsa iptal edilebilir. Bu sebeple iptal davası, sadece eşler arasında değil, bazen Cumhuriyet savcısı veya ilgili kurumlar tarafından da açılabilir.
Evliliğin iptali davası, kamu düzenine ilişkin bir dava türüdür. Çünkü hukuk düzeni, yalnızca şeklen değil, aynı zamanda maddi olarak da geçerli evliliklerin var olmasını ister. Bu nedenle mahkemeler, iptal nedenlerini resen araştırmakla yükümlüdür.
Evliliğin iptali davası ile boşanma davası arasındaki fark, evliliğin geçerliliğinde yatar:
Boşanma davası, geçerli bir evliliğin sona erdirilmesidir.
İptal davası ise geçersiz bir evliliğin hiç doğmamış sayılmasıdır.
İptal kararıyla birlikte evlilik baştan itibaren hükümsüz hale gelir. Ancak, iptal kararına kadar evlilik geçerli şekilde sürdürülmüşse, “iyi niyetli eş” ve çocuklar yönünden doğmuş haklar korunur.
Evliliğin İptali Sebepleri
Türk Medeni Kanunu, iptal nedenlerini mutlak butlan (kesin hükümsüzlük) ve nispi butlan (iptal edilebilirlik) olarak ikiye ayırır.
Mutlak Butlan Nedenleri (TMK m. 145)
Bu nedenler kamu düzenini ilgilendirir ve herkes tarafından ileri sürülebilir.
Mahkeme, taraflardan biri başvurmamış olsa bile bu nedenleri tespit ettiğinde re’sen iptal kararı verebilir.
Mutlak butlan nedenleri şunlardır:
Eşlerden birinin evlenme sırasında evli olması,
Eşlerden birinin sürekli ayırt etme gücünden yoksun olması,
Eşler arasında yasak derecede hısımlık bulunması (örneğin kardeş, amca-yeğen),
Evliliğin şaka, aldatma veya görünüşte bir işlem olarak yapılması (örneğin sırf vatandaşlık almak amacıyla yapılan evlilikler).
Bu tür evlilikler baştan itibaren geçersiz sayılır. Mahkeme kararıyla iptal edilmesi kamu düzeni gereğidir.
Nispi Butlan Nedenleri (TMK m. 148-152)
Bu nedenler, tarafların iradesinin sakatlandığı durumları kapsar ve yalnızca ilgili tarafın başvurusu üzerine iptal edilebilir.
Başlıca nispi butlan nedenleri:
Evlilik sırasında yanılma (örneğin, kişinin eşinin kimliği, evlenme amacı veya bedensel durumu hakkında yanılması),
Aldatma veya hile (örneğin, evlilik öncesi ciddi bir hastalığın veya çocuk sahibi olamama durumunun gizlenmesi),
Korkutma veya tehdit altında evlenme,
Geçici ayırt etme gücünün bulunmaması (örneğin, evlilik sırasında uyuşturucu, alkol veya benzeri etkenlerle bilinç bulanıklığı).
Bu nedenlere dayanan iptal davaları belirli sürelerle sınırlıdır. Eş, iptal nedenini öğrendiği tarihten itibaren altı ay, her hâlükârda beş yıl içinde dava açmalıdır.
Davayı Kimler Açabilir ve Süreç Nasıl İşler?
Evliliğin iptali davası, hem eşler hem de bazı durumlarda savcılık veya ilgili kurumlar tarafından açılabilir. Bu yönüyle boşanma davasından ayrılır.
Davayı Açma Hakkı Olanlar
Eşler: Kendi iradesinin sakatlandığını, kandırıldığını veya korkutulduğunu ileri süren eş iptal davası açabilir.
Cumhuriyet Savcısı: Kamu düzenine aykırı evliliklerde savcı re’sen dava açabilir (örneğin akraba evlilikleri, sahte evlilikler).
İlgili Kişiler: Eşlerden biri evliyken tekrar evlenmişse, önceki eş veya çocuklar da dava açma hakkına sahiptir.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Evliliğin iptali davalarına Aile Mahkemeleri bakar. Yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesidir.
Dava Süreci
Davacı, iptal nedenini belirterek dava dilekçesini hazırlar.
Mahkeme, tarafların beyanlarını ve delilleri değerlendirir; gerekirse tanık dinler, sağlık raporu ister.
Gerekli hallerde Cumhuriyet savcısının görüşü alınır.
Mahkeme, iptal nedeninin varlığını tespit ederse evliliğin butlanına karar verir.
İptal kararı verildiğinde, evlilik geçmişe etkili olarak ortadan kalkar; ancak iyi niyetli eşin evlilik süresince kazandığı haklar korunur. Evlilikten doğan çocuklar ise meşru (evlilik içi) çocuk sayılır.
Evliliğin İptalinin Sonuçları
Evliliğin iptali kararı, yalnızca tarafları değil, aynı zamanda toplumsal düzeni de ilgilendirir. Mahkeme, iptal kararıyla birlikte evliliği geçmişe etkili biçimde ortadan kaldırır. Ancak bazı hukuki sonuçlar, özellikle iyi niyetli eş ve çocuklar yönünden korunur.
Evliliğin Geçmişe Etkili Olarak Hükümsüz Sayılması
Evliliğin iptaliyle birlikte taraflar evli sayılmaktan çıkar. Bu karar, evliliğin baştan itibaren geçersiz olduğunu ifade eder. Ancak iptal hükmü kesinleşene kadar yapılan işlemler geçerli kabul edilir. Örneğin, evlilik süresince kazanılan sosyal güvenlik hakları veya nafaka ödemeleri korunur.
İyi Niyetli Eşin Hukuki Korunması
Kanun koyucu, evliliğin geçerli olduğunu sanarak evlenen iyi niyetli eşi koruma altına almıştır. Bu eş, iptal kararı sonrasında tıpkı boşanmış bir eş gibi bazı haklara sahip olur:
Maddi ve manevi tazminat talep edebilir,
Talep ederse evlilik soyadını taşımaya devam edebilir,
Yoksulluğa düşmesi halinde nafaka isteyebilir.
İyi niyetli eşin bu hakları, hem bireysel adaletin sağlanması hem de sosyal denge açısından büyük önem taşır.
Çocukların Hukuki Statüsü
Evliliğin iptali, çocukların statüsünü hiçbir şekilde olumsuz etkilemez. Türk Medeni Kanunu’nun 152. maddesine göre iptal edilen evlilikten doğan çocuklar, evlilik içi çocuk kabul edilir.
Bu nedenle çocukların soybağı, miras ve nafaka hakları aynen devam eder. Mahkeme, iptal kararında velayet ve iştirak nafakası düzenlemelerini de ayrıca değerlendirir.
Mal Rejimi ve Nafaka Hakları
İptal edilen evliliklerde mal paylaşımı, boşanmadaki kurallara benzer şekilde yapılır. Taraflar arasında aksi kararlaştırılmadıysa edinilmiş mallara katılma rejimi uygulanır.
Ayrıca iyi niyetli eş, yoksulluğa düşmesi halinde yoksulluk nafakası talep edebilir. Bu talepler, iptal kararını veren aile mahkemesi tarafından karara bağlanır.
Boşanma Davası ile Evliliğin İptali Arasındaki Farklar
Evliliğin iptali davası, görünüşte boşanma davasına benzese de hukuken tamamen farklıdır. Boşanma, geçerli bir evliliğin sona erdirilmesiyken; iptal, baştan itibaren geçersiz bir evliliğin ortadan kaldırılmasıdır.
Hukuki Niteliği ve Dayanak Farkı
Boşanma davaları, eşlerin evlilik birliğini sürdürmek istememesi üzerine açılır ve evlilik geleceğe dönük olarak sona erer.
Evliliğin iptali davası ise, evliliğin kurulduğu anda mevcut olan bir geçersizlik nedenine dayanır. Bu geçersizlik, tarafların kusurundan bağımsız olarak kamu düzenini ilgilendiren bir durumdur.
Sebep ve Amaç Açısından Fark
Boşanma davası, evlilik birliğinin temelinden sarsılması, sadakatsizlik veya terk gibi sebeplerle açılır.
Evliliğin iptali davasında ise esas neden, evliliğin baştan itibaren hukuka uygun kurulamamış olmasıdır. Örneğin, evlenme yaşının altında olunması, akıl hastalığı, hısımlık veya evlenme ehliyetinin bulunmaması iptal nedenidir.
Davayı Açabilecek Kişiler
Boşanma davasını sadece eşler açabilir. Buna karşılık evliliğin iptali davasını; eşlerden biri, Cumhuriyet savcısı veya bazı durumlarda üçüncü kişiler açabilir.
Örneğin, bir kişi aynı anda iki evlilik yapmışsa, ilk eş veya çocuklar da iptal davası açabilir.
Kararın Zaman ve Etki Farkı
Boşanma kararı ileriye dönük olarak hüküm doğurur. Yani karar kesinleştikten sonra evlilik sona erer.
Evliliğin iptali kararı ise geçmişe etkilidir; evlilik baştan itibaren geçersiz sayılır. Buna rağmen, çocukların ve iyi niyetli eşin hakları korunur.
Yargıtay Uygulamaları ve Özel Durumlar
Türk hukuk uygulamasında Yargıtay kararları, evliliğin iptali davasına ilişkin sınırları ve delil değerlendirme kriterlerini netleştirmiştir. Bu kararlar, hem alt mahkemeler hem de hukukçular için yol gösterici niteliktedir.
Hileli veya Aldatma Yoluyla Yapılan Evlilikler
Yargıtay, evlilik öncesinde taraflardan birinin önemli bir gerçeği gizlemesini (örneğin ağır hastalık, çocuk sahibi olamama, geçmiş evlilik veya sabıka kaydı) hileli davranış olarak değerlendirir.
Bu durumda iptal davası, aldatmanın öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde açılmalıdır. Süre geçerse dava hakkı düşer.
Tehdit veya Baskı Altında Yapılan Evlilikler
Bir kişinin evlenmeye zorlanması veya tehdit altında evlenmesi, irade özgürlüğünü ortadan kaldırır. Mahkeme, böyle bir durumda tanık beyanlarını, mesaj kayıtlarını ve davranış biçimlerini dikkate alarak karar verir. Tehdit sona erdikten sonra altı ay içinde dava açılması gerekir.
Görünüşte (Formalite) Evlilikler
Sırf vatandaşlık, oturum izni veya başka bir menfaat elde etmek için yapılan evlilikler, kamu düzenine aykırı sayılır. Yargıtay, bu tür evlilikleri “görünüşte evlilik” olarak nitelendirir ve iptaline karar verir.
Bu karar, toplumun evlilik kurumuna olan güvenini korumak amacı taşır.
Akıl Hastalığı veya Ayırt Etme Gücünün Eksikliği
Eşlerden birinin evlenme tarihinde akıl hastalığı bulunması durumunda, mahkeme mutlaka resmi sağlık kurulu raporu ister.
Yargıtay’a göre sadece bir doktorun raporu yeterli değildir; devlet hastanesi veya adli tıp kurulu tarafından düzenlenmiş rapor gerekir.
Yaş Küçüklüğü ve Hakim İzni
Türk Medeni Kanunu’na göre evlenme yaşı kadın ve erkek için 17’dir. Ancak 16 yaşında evlenmek, yalnızca hâkim izniyle mümkündür.
Bu iznin alınmadığı hallerde evlilik geçersizdir ve iptal edilebilir. Fakat taraflar daha sonra reşit olup evliliği sürdürürlerse, iptal hakkı düşer.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Evliliğin iptali davası ile boşanma davası arasındaki fark nedir?
Evliliğin iptali davası, evliliğin baştan itibaren geçersiz sayılmasını sağlayan bir davadır. Boşanma davasında ise geçerli bir evlilik hukuken sona erdirilir. İptal davası açıldığında mahkeme, evlenme anında yasal engel veya irade sakatlığı bulunup bulunmadığını inceler. Bu nedenle iptal davası, evliliğin hiç kurulmamış sayılmasına yol açar; boşanma davası ise evliliği ileriye dönük olarak sona erdirir.
Evliliğin iptali davasını kimler açabilir?
Bu davayı öncelikle eşlerden biri açabilir. Ancak bazı durumlarda, kamu düzenini ilgilendirdiği için Cumhuriyet savcısı veya ilgisi olan üçüncü kişiler (örneğin önceki eş veya çocuklar) da dava açma hakkına sahiptir. Özellikle çok eşlilik, hısımlık veya yaş küçüklüğü gibi nedenlerle yapılan evliliklerde savcılık re’sen devreye girebilir.
Evliliğin iptali için hangi nedenler kabul edilir?
Türk Medeni Kanunu, iptal nedenlerini iki ana grupta toplar:
Mutlak butlan (kesin hükümsüzlük): Eşlerden biri evliyse, akıl hastasıysa veya taraflar arasında yasak derecede hısımlık varsa evlilik geçersizdir.
Nispi butlan (iptal edilebilirlik): Taraflardan biri aldatılmış, kandırılmış veya tehdit altında evlenmişse iptal talep edebilir.
Her iki durumda da mahkeme, evliliğin geçerli kurulup kurulmadığını değerlendirir.
Evliliğin iptali davası ne kadar sürede açılmalıdır?
Mutlak butlan nedenlerine dayanan davalarda herhangi bir süre sınırlaması yoktur; dava her zaman açılabilir. Ancak nispi butlan nedenlerinde süre sınırlıdır. Kandırılan, korkutulan veya hata yapan eş, bu durumu öğrendiği tarihten itibaren altı ay içinde dava açmalıdır. Aksi halde dava hakkı düşer.
Evliliğin iptali davası ne kadar sürer?
Davanın süresi, mahkemenin iş yüküne ve delil durumuna bağlı olarak değişir. Ortalama olarak 6 ila 12 ay arasında sonuçlanır.
Delil toplanması, sağlık raporlarının beklenmesi veya tanık ifadeleri gibi unsurlar davayı uzatabilir. Karmaşık durumlarda mahkeme, Yargıtay içtihatlarına başvurarak karar verir.
Evlilik iptal edilirse çocukların durumu ne olur?
Evliliğin iptali, çocukların hukuki statüsünü etkilemez. Türk Medeni Kanunu açıkça, iptal edilen evlilikten doğan çocukların evlilik içi çocuk sayılacağını belirtir. Bu nedenle çocukların soybağı, miras hakkı ve velayet ilişkisi devam eder. Mahkeme ayrıca, çocuk için nafaka ve velayet kararlarını da birlikte düzenler.
Evlilik iptal edilirse mal paylaşımı nasıl yapılır?
İptal edilen evlilikte mal paylaşımı, boşanma davasındaki gibi değerlendirilir. Taraflar aksi bir mal rejimi belirlemediyse, “edinilmiş mallara katılma” rejimi uygulanır.
Bu durumda evlilik süresince edinilen mallar eşit olarak paylaşılır. Ayrıca iyi niyetli eş, yoksulluğa düşmesi halinde nafaka talebinde bulunabilir.
Hangi mahkeme evliliğin iptali davasına bakar?
Evliliğin iptali davalarına Aile Mahkemeleri bakar. Aile Mahkemesi bulunmayan yerlerde görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Yetkili mahkeme ise davacının veya davalının yerleşim yeri mahkemesidir.
Evliliğin iptali davasında avukat tutmak zorunlu mudur?
Yasal olarak zorunlu olmasa da, bu tür davalar teknik bilgi ve deneyim gerektirdiği için bir boşanma avukatı desteği almak sürecin sağlıklı ilerlemesi açısından son derece önemlidir. Çünkü iptal davası, yalnızca kişisel iddialarla değil; deliller, sağlık raporları ve hukuki sürelerle sıkı biçimde bağlı bir süreçtir.
Evlilik iptali kararı verilirse taraflar yeniden evlenebilir mi?
Evet. İptal kararı kesinleştikten sonra evlilik geçmişe etkili olarak ortadan kalktığından, taraflar yeniden evlenebilir. Ancak karar kesinleşmeden yeni bir evlilik yapılması mümkün değildir. Yeni bir evlilik planlayan kişi, önceki evliliğin iptaline dair mahkeme kararının kesinleştiğini belgelendirmelidir.
Sonuç
Evliliğin iptali davası, Türk Medeni Kanunu’nun öngördüğü en hassas ve teknik aile hukuku süreçlerinden biridir. Bu dava, geçerli olarak kurulmamış bir evliliğin baştan itibaren ortadan kaldırılmasını sağlar ve yalnızca kanunda açıkça belirtilen hallerde mümkündür.
Evliliğin iptali, taraflar arasında kişisel bir mesele olmanın ötesinde, kamu düzenini de ilgilendiren bir konudur. Bu nedenle mahkemeler, davalarda yalnızca tarafların beyanlarına değil, delillerin güvenilirliğine ve toplum yararına da dikkat eder.
Evlilik, yalnızca bir birliktelik değil; hukuki sonuçlar doğuran bir kurumdur. Bu nedenle evlenme ehliyeti, irade beyanı, yaş sınırı ve hısımlık gibi koşulların dikkatle değerlendirilmesi gerekir. Bu unsurlardan biri eksikse evlilik, geçerli şekilde kurulmamış kabul edilir ve iptal edilebilir.
Mahkeme kararıyla verilen iptal, geçmişe etkili olarak sonuç doğurur; ancak iyi niyetli eşin ve çocukların hakları korunur. Bu yönüyle evliliğin iptali, hem bireysel hem toplumsal adaleti sağlama işlevi taşır.
Bu tür davalarda sürecin doğru yönetilmesi, sürelerin kaçırılmaması ve kanıtların etkin biçimde sunulması büyük önem taşır. Deneyimli bir hukukçu desteği olmadan yapılan başvurular, çoğu zaman hak kaybına neden olabilir.
Bahariye Hukuk, aile hukuku alanındaki uzman ekibiyle evliliğin iptali, geçersiz evliliklerin sonuçları ve yasal hakların korunması konularında profesyonel destek sunmaktadır.
Uzman Kadıköy boşanma avukatı ve İstanbul boşanma avukatı kadrosuyla Bahariye Hukuk, her davada müvekkillerinin haklarını en güçlü şekilde temsil eder ve süreci şeffaf, dikkatli ve stratejik biçimde yürütür.
Evliliğin iptali, bir evliliğin sona ermesinden çok daha fazlasıdır; hukuken hiç doğmamış bir bağın silinmesidir. Bu süreçte doğru yönlendirme ve hukuki özen, sadece davanın sonucunu değil, bireylerin hayatını da derinden etkiler.
📞 Hukuki durumunuzu değerlendirmek ve süreci haklarınızı koruyarak yönetmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Hizmetlerimize ve bilgilendirici içeriklerimize ulaşmak için YouTube kanalımızı da ziyaret edebilirsiniz.
📍 Ofisimiz: Caferağa Mahallesi General Asım Gündüz Caddesi No:102/3 Kadıköy/İSTANBUL
📞 Telefon: 0533 558 68 87
🌐 Web: https://bahariyehukuk.com/
🗺️ Yol tarifi için tıklayın.