Karşılıksız çek suçu, ekonomik hayatın işleyişini doğrudan etkileyen ve ticari güveni sarsan en önemli ceza hukuku konularından biridir. Çek, ticaret dünyasında ödeme ve kredi aracı olarak yaygın biçimde kullanılan, güven esasına dayalı bir kıymetli evraktır. Taraflar arasındaki mal ve hizmet alışverişinde, çekin arkasındaki güven unsuru, yalnızca iki kişi arasındaki ilişkiden ibaret değildir; aynı zamanda tüm ekonomik sistemin istikrarıyla bağlantılıdır. Ancak çekin karşılıksız çıkması durumunda yalnızca alacaklı değil, zincirleme şekilde birçok kişi ve işletme mağduriyet yaşayabilir.
Karşılıksız çek, bir esnafın borcunu ödeyememesine, küçük işletmelerin nakit akışının bozulmasına, hatta büyük şirketlerde bile güven krizine yol açabilir. Bu nedenle kanun koyucu, çekin karşılıksız çıkmasını yalnızca özel hukuk ilişkisi çerçevesinde değil, ekonomik düzeni bozan bir fiil olarak değerlendirmiştir. Bu yaklaşımın bir sonucu olarak, karşılıksız çek düzenlemek Türk hukukunda cezai yaptırımlara bağlanmıştır.
2025 yılı itibarıyla, karşılıksız çek suçuna ilişkin hem 5941 sayılı Çek Kanunu hem de Türk Ceza Kanunu’nun genel hükümleri uygulanmaktadır. Yargıtay içtihatları, uygulamada suçun unsurlarını netleştirmekte; Anayasa Mahkemesi kararları, ölçülülük ilkesini vurgulamakta; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ise, ekonomik düzen ile temel hak ve özgürlükler arasındaki dengeye dikkat çekmektedir.
Dolayısıyla karşılıksız çek suçu, sadece borçlunun ödeme gücüyle ilgili bir mesele değil; aynı zamanda ekonomik güvenliğin, ticari istikrarın ve toplumun adalet algısının korunmasına yönelik bir mekanizma olarak önemini korumaktadır.
-
Karşılıksız Çek Suçu Nedir?
Karşılıksız çek suçu, kısaca, üzerinde yazılı bedelin karşılığı banka hesabında bulunmayan çekin düzenlenmesi veya ibraz edilmesi durumunda ortaya çıkar. Buradaki temel mesele, çekin ödeme aracı olarak güven kaynağını yitirmesidir.
Kanun koyucu, yalnızca borcun ödenmemesi olgusuna değil, aynı zamanda toplumun güvenini sarsan bir fiile odaklanmıştır. Çünkü çek, nakit gibi işlev gören ve piyasada geniş kabul gören bir ödeme aracıdır. Bu aracın güvenilirliğinin sarsılması, yalnızca taraflar arasında değil, tüm ekonomik sistemde olumsuz sonuçlar doğurur.
Karşılıksız çek suçunu anlamak için birkaç temel noktayı ayırmak gerekir:
Çekin Düzenlenmesi: Çek, kanuna uygun şekilde düzenlenmiş olmalıdır.
Bankaya İbraz: Çek, süresinde bankaya ibraz edilmelidir.
Karşılığın Bulunmaması: Çekin arkasında yazılı miktarın banka hesabında karşılığının olmaması gerekir.
Örneğin, bir iş insanı 100.000 TL’lik çek düzenleyip mal satın almışsa, ibraz günü geldiğinde bankada bu tutarı karşılayacak bakiye bulunmuyorsa, karşılıksız çek suçu gündeme gelir.
Burada önemli bir husus, her karşılıksız çek olayının mutlaka suç oluşturmadığıdır. Eğer çek, kanuni şekil şartlarına uygun değilse ya da süre aşımıyla ibraz edilmişse, suç oluşmayabilir. Bu nedenle uygulamada her olay ayrı ayrı değerlendirilir.
-
Karşılıksız Çek Suçunun Unsurları
Bir fiilin karşılıksız çek suçu sayılabilmesi için belli unsurların gerçekleşmesi gerekir. Bu unsurların eksikliği halinde suç oluşmaz. Unsurları şöyle açıklayabiliriz:
2.1. Maddi Unsurlar
Geçerli Bir Çek: Çek, Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu’nda öngörülen zorunlu unsurları taşımalıdır. İmza, tarih, lehtar gibi bilgilerin eksikliği halinde suçtan söz edilemez.
İbraz: Çekin, kanuni süresi içinde bankaya ibraz edilmesi gerekir. İbraz edilmemiş bir çek, karşılıksız sayılsa bile suç oluşturmaz.
Karşılığın Bulunmaması: Çek bedeli bankada bulunmuyorsa ve çek karşılıksız çıkmışsa suçun maddi unsuru gerçekleşir.
2.2. Manevi Unsurlar
Kast: Failin, çek düzenlerken hesabında yeterli karşılığın olmadığını bilmesi ve buna rağmen çek düzenlemesi gerekir. Yani suç, kasten işlenebilen bir suçtur.
Taksir: Hesap hatası, teknik bir bankacılık problemi veya öngörülemeyen bir durum nedeniyle çekin karşılıksız çıkması halinde kast bulunmadığından suç oluşmaz.
2.3. Hukuka Aykırılık
Failin davranışı hukuka aykırı olmalıdır. Örneğin, tarafların arasında önceden yapılmış özel bir anlaşma gereği çekin karşılıksız çıkması kabul edilmişse (örneğin teminat çeki), bu durumda suç oluşmayabilir.
2.4. Mağdur ve Kamu Düzeni Unsuru
Karşılıksız çek suçunun mağduru sadece çekin lehtarı değil, aynı zamanda toplumun tümüdür. Çünkü çekin güvenilirliğini zedeleyen her olay, ekonomik düzeni sarsar.
-
TCK ve Çek Kanunu’nda Düzenleme
Karşılıksız çek suçu, esas olarak 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) doğrudan bu suça dair özel bir madde bulunmaz, ancak genel ceza hükümleri Çek Kanunu’na paralel şekilde uygulanır.
3.1. Çek Kanunu’nda Düzenleme
5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi, karşılıksız çek düzenleme suçunu ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Buna göre:
Çekin karşılıksız çıkması halinde, hamilin şikâyeti üzerine ceza davası açılır.
Suçun yaptırımı adli para cezasıdır ve bu ceza çek bedeli üzerinden hesaplanır.
Hapis cezası doğrudan öngörülmemiştir, ancak ödenmeyen adli para cezaları hapse çevrilebilir.
3.2. Türk Ceza Kanunu ile İlişki
TCK’da karşılıksız çek suçuna dair özel bir hüküm bulunmasa da, ceza muhakemesi süreci TCK ve CMK hükümlerine tabidir. Ayrıca dolandırıcılık (TCK m. 157-158) veya güveni kötüye kullanma (TCK m. 155) gibi suçlarla kesişen olaylarda TCK hükümleri de gündeme gelebilir.
3.3. Yargıtay İçtihatları
Uygulamada Yargıtay kararları büyük önem taşır. Örneğin Yargıtay, teminat çeki ile vadeli çek arasında ayrım yaparak, her durumda karşılıksız çek suçunun oluşmayabileceğini vurgulamaktadır. Ayrıca, failin kastının bulunup bulunmadığı, yani gerçekten ödeme gücünün olup olmadığı da titizlikle incelenir.
-
Karşılıksız Çek Suçunun Cezası
Karşılıksız çek suçu, ekonomik düzeni doğrudan ilgilendiren bir fiil olduğundan, kanun koyucu bu suça özel yaptırımlar öngörmüştür.
4.1. Adli Para Cezası
5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesine göre, karşılıksız çek düzenleyen kişiye adli para cezası verilir. Bu ceza, çek bedeli üzerinden hesaplanır. Yani çekin miktarı ne kadar yüksekse, cezanın miktarı da o kadar artar.
Adli para cezası, gün esasına göre hesaplanır. Örneğin 100.000 TL tutarında karşılıksız çıkan bir çek için, mahkeme belirli gün sayısı üzerinden ceza tayin eder. Bu günler, çek bedelini karşılayacak şekilde belirlenir.
4.2. Adli Para Cezasının Hapse Çevrilmesi
Adli para cezası ödenmezse, Türk Ceza Kanunu’nun genel hükümleri gereği hapis cezasına çevrilir. Bu durumda, fail borcunu ödemezse fiilen hapis cezası çekmek zorunda kalabilir. Ancak bu hapis cezası, doğrudan çek suçunun yaptırımı olmayıp, para cezasının tahsilini güvence altına alan ikincil bir yaptırımdır.
4.3. Nitelikli Haller
Kanun, bazı durumlarda cezayı artırıcı hükümler öngörmüştür:
Çekin eşe, çocuğa veya boşanılan eşe karşı düzenlenmesi,
Suçun birden fazla kez işlenmesi,
Çekin kamu kurumlarını veya bankaları zarara uğratacak şekilde düzenlenmesi.
Bu hallerde cezalar daha ağır şekilde uygulanabilir.
4.4. Koruma Tedbirleri
Karşılıksız çek suçuyla birlikte, fail hakkında bazı koruma tedbirleri de uygulanabilir. Bunlar arasında:
Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı,
Bankalar nezdinde güvenilirlik kaybı,
İcra ve iflas takibi süreçlerinde ek yaptırımlar yer alır.
-
Karşılıksız Çek Suçunda Şikayet ve Soruşturma
Karşılıksız çek suçu, şikâyete bağlı bir suçtur. Yani hamilin (çek sahibi ya da hak sahibi kişinin) şikâyeti olmadan savcılık doğrudan harekete geçemez.
5.1. Şikayet Hakkı
Çeki elinde bulunduran kişi, yani hamil, şikayet hakkına sahiptir.
Eğer çek ciro edilmişse, şikayet hakkı son lehtara geçer.
Şikayet hakkı yalnızca mağdura aittir; üçüncü kişiler bu hakkı kullanamaz.
5.2. Şikayet Süresi
Şikayet süresi, çekin karşılıksız çıktığının öğrenildiği tarihten itibaren 6 aydır. Bu süre içinde şikayet edilmezse, dava açılamaz.
5.3. Başvuru Yolları
Mağdur kişi:
Cumhuriyet Savcılığı’na suç duyurusunda bulunabilir,
Kolluk kuvvetlerine başvurarak süreci başlatabilir.
Başvuru üzerine savcılık soruşturma açar, delilleri toplar ve yeterli şüphe varsa iddianame düzenleyerek kamu davası açar.
5.4. Şikayetten Vazgeçme
Hamil, şikayetinden vazgeçerse dava düşer. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, vazgeçmenin geçerli olabilmesi için failin de kabul etmesi gerekmesidir. Fail kabul etmezse, yargılama devam eder.
-
Karşılıksız Çek Suçunda Koruma Tedbirleri
Yalnızca cezai yaptırımlar değil, aynı zamanda mağduru korumaya yönelik önleyici tedbirler de uygulanabilir.
6.1. Çek Düzenleme Yasağı
Mahkeme, karşılıksız çek düzenleyen fail hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı getirebilir. Bu yasak, genellikle 5 yıl süreyle uygulanır. Böylece failin yeniden aynı fiili işlemesinin önüne geçilmesi hedeflenir.
6.2. Uzaklaştırıcı Tedbirler
Bazı durumlarda, mağdurun güvenliği için failin mağdurla iletişime geçmesi yasaklanabilir. Özellikle aile içi ilişkilerde verilen karşılıksız çekler için bu tür önlemler sıkça gündeme gelir.
6.3. Elektronik Takip
Uygulamada nadir görülse de, failin belirli bir süre elektronik kelepçe ile takip edilmesi gündeme gelebilir. Bu, daha çok ağırlaştırıcı hallerde devreye sokulan bir uygulamadır.
6.4. Bankacılık Yaptırımları
Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında:
Kara liste kaydı,
Bankacılık işlemlerinde kısıtlama,
Kredi taleplerinin reddi gibi yaptırımlar da uygulanabilir.
-
Karşılıksız Çek Suçunun Özel Durumları
Her karşılıksız çek olayı aynı şekilde değerlendirilmez. Bazı özel durumlar, suçun niteliğini değiştirebilir.
7.1. Çocuğa veya Eşe Karşı İşlenmesi
Çocuğa veya eşe karşı verilen karşılıksız çekler, daha ağır yaptırımlara tabidir. Bu durum, aile içi güven ilişkisini zedelediği için kanun koyucu cezayı artırıcı düzenlemeler yapmıştır.
7.2. Teminat Çeki
Uygulamada en çok tartışılan konulardan biri teminat çeki meselesidir. Yargıtay kararlarına göre, teminat amacıyla verilen çeklerde karşılıksız çıkma halinde her zaman suç oluşmaz. Çünkü teminat çeki, ödeme aracı değil, bir güvence aracı olarak kabul edilir. Ancak her olayın somut şartlarına bakılarak değerlendirme yapılır.
7.3. Dijital Ortamda Çek İşlemleri
Son yıllarda elektronik çek uygulamaları gündeme gelmiştir. Dijital ortamda düzenlenen çeklerde de karşılıksız çıkma ihtimali bulunmaktadır. Bu durumda suçun oluşup oluşmadığı, teknik altyapıya ve yasal düzenlemelere göre değerlendirilmektedir.
7.4. Mücbir Sebep Halleri
Bazı durumlarda, karşılıksız çek düzenlenmesi failin kusuru olmaksızın gerçekleşebilir. Örneğin:
Bankada teknik arıza,
Hesabın yanlışlıkla bloke edilmesi,
Deprem veya doğal afet nedeniyle ödeme yapılamaması.
Bu gibi mücbir sebep hallerinde kast unsuru bulunmadığından, fail hakkında ceza sorumluluğu doğmayabilir.
-
2025 Yılı Güncel Uygulamalar ve Yargı İçtihatları
8.1. Güncel Uygulamalar
2025 itibarıyla karşılıksız çek suçu, ticari hayatta hâlâ önemli bir sorun alanı olmaya devam etmektedir. Özellikle ekonomik dalgalanmalar, ödeme güçlükleri ve finansal sıkıntılar nedeniyle karşılıksız çek sayısında artış gözlenmektedir.
Elektronik Çek Uygulamaları: UYAP ve bankacılık sistemleri üzerinden dijital çek uygulamaları yaygınlaşmaya başlamıştır. Ancak bu çeklerde de karşılıksız çıkma ihtimali bulunduğundan, aynı cezai yaptırımlar uygulanmaktadır.
Kara Liste Düzenlemeleri: Karşılıksız çek düzenleyen kişiler, Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi’nde kayıt altına alınmaktadır. Bu kişiler kredi, kredi kartı ve yeni çek defteri edinme konusunda ciddi kısıtlamalarla karşılaşmaktadır.
Alternatif Çözüm Yolları: Ticari hayattaki güven kaybını azaltmak amacıyla, tarafların çek anlaşmazlıklarını arabuluculuk veya uzlaştırma kurumlarıyla çözmeleri teşvik edilmektedir.
8.2. Yargıtay Kararları
Yargıtay, son yıllarda verdiği kararlarla karşılıksız çek suçunun sınırlarını netleştirmiştir:
Teminat Çeki: Yargıtay, teminat amacıyla verilen çeklerde doğrudan ceza sorumluluğu doğmayacağını, olayın niteliğine bakılması gerektiğini belirtmektedir.
Şirket Ortakları ve Yetkilileri: Çeki düzenleyen kişi ile şirket arasındaki hukuki ilişkinin titizlikle incelenmesi gerektiği, her ortağın otomatik olarak cezai sorumluluğa sahip olmadığı vurgulanmıştır.
Mücbir Sebep Halleri: Doğal afet, bankanın teknik hatası gibi durumlarda kusur unsuru bulunmadığından, failin cezai sorumluluğu doğmayabilir.
8.3. Anayasa Mahkemesi ve AİHM Yaklaşımı
Anayasa Mahkemesi (AYM): Bireysel başvurular üzerine verdiği kararlarla, karşılıksız çek suçunun ölçülülük ilkesi çerçevesinde uygulanması gerektiğini vurgulamıştır. Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde, sırf ödeme güçlüğü nedeniyle kişilerin cezalandırılmasının insan onurunu zedeleyebileceği belirtilmiştir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM): AİHM kararlarında, cezaların hapis cezasına dönüştürülmesinin ancak adil yargılanma hakkı ve orantılılık ilkesi gözetilerek yapılabileceğini ortaya koymuştur.
-
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
9.1. Karşılıksız çek suçunda zamanaşımı süresi nedir?
Karşılıksız çek suçunda dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Bu süre, çekin karşılıksız çıktığı tarihten itibaren işlemeye başlar.
9.2. Karşılıksız çek düzenleyen şirket yetkilisi mi, yoksa şirket mi sorumlu olur?
Çeki imzalayan gerçek kişi cezai sorumludur. Şirket tüzel kişiliği doğrudan sorumlu tutulamaz. Ancak şirketin malvarlığına karşı hukuki takip yapılabilir.
9.3. Çekin ibraz süresini geçirdim, yine de şikâyet edebilir miyim?
Hayır. Çekin ibraz süresini geçirdiyseniz karşılıksız çek suçu yönünden şikayet hakkınız düşer. Ancak alacak davası açabilirsiniz.
9.4. Karşılıksız çek suçunda uzlaşma mümkün müdür?
Hayır. Bu suç uzlaşmaya tabi değildir. Ancak fail borcunu öderse mağdur şikayetinden vazgeçebilir.
9.5. Çek bedelinin bir kısmını ödemek cezai sorumluluğu ortadan kaldırır mı?
Hayır. Çek bedelinin bir kısmının ödenmesi cezai sorumluluğu kaldırmaz. Ancak ceza miktarının belirlenmesinde hafifletici sebep olabilir.
9.6. Karşılıksız çek suçunda kefil veya aval verenler sorumlu olur mu?
Hayır. Kefil veya aval verenler hukuki borçtan sorumlu olabilir, ancak ceza sorumluluğu yalnızca çeki düzenleyen kişiye aittir.
9.7. Karşılıksız çek suçunda ceza ertelemesi uygulanabilir mi?
Evet. Mahkeme, failin geçmişine, pişmanlığına ve ödeme niyetine göre cezayı erteleyebilir.
9.8. Karşılıksız çek suçunda hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilebilir mi?
Evet. Koşulların oluşması halinde HAGB uygulanabilir. Böylece fail belirli bir süre içinde suç işlemezse sabıkasız sayılır.
9.9. Çek alacaklısı şikayetten vazgeçerse ceza davası tamamen sona erer mi?
Evet. Karşılıksız çek suçu şikayete bağlı olduğundan, mağdurun şikayetten vazgeçmesi halinde dava düşer.
9.10. Karşılıksız çek suçundan hüküm giyen kişi tekrar çek düzenleyebilir mi?
Hayır. Mahkeme tarafından getirilen çek düzenleme yasağı süresince fail yeni çek düzenleyemez. Yasağın kalkması için cezanın infazının tamamlanması gerekir.
Sonuç
Karşılıksız çek suçu, yalnızca borç-alacak ilişkisini değil, toplumun ekonomik düzenini ve ticari güveni doğrudan ilgilendiren bir konudur. Çekin karşılıksız çıkması, alacaklının mağduriyetinin yanı sıra zincirleme ödeme sorunlarına yol açarak ekonomik istikrarsızlığa sebep olabilir. Bu nedenle yasa koyucu, karşılıksız çek düzenlemeyi yalnızca özel hukuk ilişkisi olarak görmemiş, ceza hukuku kapsamında da yaptırıma bağlamıştır.
2025 yılı itibarıyla hem Yargıtay hem de Anayasa Mahkemesi kararlarında, karşılıksız çek suçunun ölçülülük ilkesi gözetilerek uygulanması gerektiği, teminat çekleri gibi özel durumlarda ise her olayın ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiği açıkça vurgulanmaktadır.
Bahariye Hukuk olarak, İstanbul Kadıköy’de görev yapan deneyimli ceza hukuku avukatı kadromuzla, müvekkillerimize ceza hukuku ve ceza davaları kapsamında profesyonel destek sağlamaktayız. Özellikle Kadıköy ceza avukatı arayışında olan müvekkillerimiz için, karşılıksız çek suçunda şikayet, soruşturma, yargılama ve itiraz süreçlerinde hak kayıplarını önlemek ve en etkin çözümü sunmak önceliğimizdir.
📞 Hukuki durumunuzu değerlendirmek ve süreci haklarınızı koruyarak yönetmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Hizmetlerimize ve bilgilendirici içeriklerimize ulaşmak için YouTube kanalımızı da ziyaret edebilirsiniz.
📍 Ofisimiz: Caferağa Mahallesi General Asım Gündüz Caddesi No:102/3 Kadıköy/İSTANBUL
📞 Telefon: 0533 558 68 87
🌐 Web: https://bahariyehukuk.com/
🗺️ Yol tarifi için tıklayın.